ҮЛЕМ­НӘН КУ­РЫК­КАН ЕГЕТ

Бер егет үлем­нән кур­ка баш­ла­ган. Хә­ер, адәм ба­ла­сы­на хас сый­фат бул­ган­лык­тан, мо­ңа бик алай игъ­ти­бар да би­реп тор­мас­ка мөм­кин иде. Әм­ма егет­нең кур­как­лы­гы көн­нән-көн­гә ко­ты­ры зу­рая бар­гач, ке­ше­ләр үлем­нең үзен­нән тү­гел, бәл­ки егет­нең кү­зен­нән кот­ла­ры оча баш­ла­ган.

Бу авыл­да­гы бер ба­бай, бу хәл­не ишет­кәч, бо­лар­ны әйт­кән:
— Үлем­нән кур­ку юләр­лек бит ул!— ди­гән.

Егет­кә аның бу сү­зе иреш­кән һәм, аңа ба­рып:
— Ба­бай, ми­не юләр дип әйт­кән­сез. Дө­рес­ме шул сү­зе­гез?— ди­гән.
— Әйе,— ди­гән ба­бай,— син бит адәм ба­ла­сы! Адәм ба­ла­ла­ры һәм­мә­се дә үлем­ле! Ми­нем дә ба­бам, атам, анам гүр ия­лә­ре ин­де, мин дә үләр­мен! Әҗәл­дән ба­ры­быз да кур­ка, хәт­та үзем дә, әм­ма си­нең ке­бек үк акыл­сыз­ла­ныр­лык хәл­гә ки­леп җи­теп тү­гел!

Егет­кә аның бу сүз­лә­ре оша­ма­ган. Шу­лай да ул со­рый­сы ит­кән:
— Дөнь­я­да һәм­мә нәр­сә дә үлем­ле, мо­ны­сын мин дә бе­ләм, әл­лә үлем­сез бер Ал­ла­һы тә­га­лә ге­нә­ме? Бу бит зур га­дел­сез­лек! Сез мо­ңа ри­за­мы?— ди­гән.
— Ә ни өчен алай сөй­ли­сез?— ди­гән ба­бай да ап­ты­рап.— Кы­я­мәт­кә­чә фә­реш­тә­ләр дә үлем­сез!

Егет­кә аның бу сүз­лә­ре оша­ган. “Ме­нә бит,— ди­гән ул, кү­ңе­лен­нән ку­а­нып,— фә­реш­тә­ләр үлем­сез икән­нәр. Әгәр дә күп-күп итеп из­ге­лек­ләр кыл­сам, мин дә фә­реш­тә бу­лыр­мын! Юк­ка­мы из­ге ке­ше­не фә­реш­тә дип атый­лар?”

Ба­бай аның йө­зе­нә ел­маю нур­ла­ры чы­гу­га бик тә ап­ты­ра­ган. “Мин мо­ңар­га нин­ди дө­рес ки­ңәш­ләр бир­дем икән шу­лай?”— дип, хә­те­рен яңар­тыр­га ты­ры­шып ка­ра­ган. Әм­ма исе­нә тө­ше­рү аңар­га мөм­кин бул­ма­ган. Егет­нең үзен­нән со­рар­га кый­мый кал­ган. Аның да үлем­сез бу­ла­сы кил­гән­дер ин­де, әл­бәт­тә!

Шу­шы көн­нән баш­лап, егет га­мәл­лә­рен­дә из­ге­лек­не арт­ты­ра бар­ган. Кү­ңе­лен һа­ман да күр­ше­лә­ре­нә-баш­ка­лар­га эш­тә яр­дәм бе­лән ма­вык­тыр­ган. Дө­рес, ха­лык мон­дый буш­ка кил­гән хез­мәт­че­нең ил­дә бар­лы­гы­на бик тә сө­ен­гән. Аның һәр­да­им ях­шы­лык­ла­рын кү­реп, мо­ңа шул­ка­дәр кү­не­геп җит­кән­нәр ки, әгәр дә егет алар­га яр­дәм­гә соң­га кал­са яки баш­ка бе­рәү­гә күб­рәк бу­лы­шып, үз­лә­ре­нә аз эш­ләш­сә, аны авыр сүз­ләр бе­лән ачу­ла­на ук баш­ла­ган­нар.

— Кай­да йөр­дең шу­шы ка­дәр ва­кыт? Бу га­мәл­не си­нең ки­леп эш­лә­шү­е­ңә өмет­тә куз­гат­кан идек! Бо­лай пош­мас икән­ле­гең­не бел­сәк, то­тын­ма­ган да бу­лыр идек!— ди­гән­гә ка­дәр ба­рып җит­кән­нәр.
Егет яңа­дан-яңа оры­шу­лар­ны ка­бул ит­мәс өчен та­гын да өл­гер­рәк һәм ты­рыш­рак бу­лыр­га мәҗ­бүр икән. Ә ха­лык һа­ман да аңар­дан ри­за тү­гел ди.

Ул егет ял­гыз ән­кә­се бе­лән ге­нә тор­ган. Ме­нә ке­ше­гә хез­мә­тен­дә арып-тал­чы­гып, тә­мам кич иң­гәч ке­нә кай­тып, ин­де су­ы­нып бе­тә бар­ган чик­мән­ле бә­рәң­ге ашап уты­ра икән бу. Ән­кә­се әйт­кән:
— И улым,— ди­гән,— бү­ген дә олы, авыр эш­ләр эш­ләт­те­ләр­ме? Бик ары­ган­сың­дыр ин­де?

— Әйе,— ди­гән улы.
— Бор­чыл­ма, ятып ял ит­кәч, бар­ча ары­ган­лык­ла­рың бе­тәр, си­ңа йом­шак урын-җир­лә­рең­не җә­еп куй­дым. Мал­ла­ры­быз­ны ашат­тым, ашар­ла­ры­на бет­кән иде, ча­на тар­тып ба­рып, кыр­дан са­лам кай­та­рып, ба­шак ясап бир­дем. Ти­рес­лә­ре җы­ел­ган иде, алар­ны түк­тем! Тик ме­нә утар­ла­ры җи­ме­ре­лә баш­ла­ган, аб­зар кы­ек­ла­ры ачыл­ган, ба­га­на­ла­ры ава баш­ла­ган. Алар­га гы­на кө­чем җит­мә­де. Ал­ла­һы бо­ер­са, бәл­ки ир­тә­гә эш итеп куя алыр­мын,— ди­гән.

Ан­на­ры, һа­ман да улы өчен бор­чы­лып, аңа бо­лар­ны да әйт­кән:
— Аша-аша, ка­дер­лем ми­нем! Чик­мән­ле бә­рәң­ге­дән гай­ре ашар­га әй­бе­ре­без дә кал­ма­ды ин­де. Бе­рүк ачу­ла­на күр­мә, си­не ке­ше­чә тәр­бия итә ал­мыйм, тор­мы­шы­быз авы­ра­еп бет­те шул!

Егет шун­да, ри­зык­ла­ры өчен ән­кә­се­нә рәх­мәт әй­теп, рә­хәт җы­лы уры­ны­на ба­рып ят­кан. Ары­ган бу­луы сә­бәп­ле ми­нут эчен­дә йо­кы­га кит­кән. Әл­бәт­тә төш тә күр­гән.

... Имеш, ул фә­реш­тә­ләр янын­да очып йө­ри, ял­гыз агач­ка ба­рып ку­на һәм алар­дан мон­дый мак­тау сүз­лә­ре ише­тә:
— Аһ, сез нин­ди күр­кәм... Аһ, сез нин­ди ма­тур... Аһ сез! Сез! Сез!..
Егет мо­ның са­ен сө­е­нә, бо­так­тан-бо­так­ка ку­нып ку­а­на. Әм­ма шун­да кү­рә: бер явыз кар­чык фә­реш­тә­ләр­не та­як бе­лән ку­ып йө­ри. Бу нин­ди хәл икән ди­гән егет, шун­да ис­кә­реп, бу кар­чык­ның үз га­зиз ән­кә­се бу­лу­ын та­нып ала һәм аңа:
— Ниш­ли­сең син, фә­решт­ләр­не кур­кы­тып очы­ра­сың бит?— ди.
— Нин­ди фә­реш­тә­ләр бул­сын­нар бо­лар? Кар­га­лар бит!— ди­гән шун­да әни­се.— Фә­реш­тә­ләр мон­дый ко­ры­ган агач­ка ку­на­лар ди­ме­ни? Фә­реш­тә­ләр ке­ше­ләр­нең йө­рәк­лә­рен­дә оя ко­ра­лар, Ал­ла­һы тә­га­лә бул­ган җир­дә ге­нә яши­ләр! Көш-көш! Кит мон­нан, син дә кар­га, шай­тан ял­чы­сы!
Егет шун­да сис­кә­неп уя­на. Ин­де таң атып ки­лә ди. “Бу ни бул­ды бу?”— дип уй­ла­нып ят­кач, егет уры­нын­нан тор­ган да, иң әү­вәл аб­зар-ку­ра­лар­ны, ач­ка кал­ган мал-ту­а­рын ка­рап чык­кан. Ан­на­ры әйт­кән:
— Йа Хо­да, мин ди­ва­на­ны яшә­тү­е­ңә ка­ра­ган­да үте­рү­ең ар­тык!— ди­гән.

Шун­да аның йө­рә­ге ле­пе-ле­пе ти­беп ал­ган. Кем­нең үлә­се кил­сен ин­де? Ярый әле егет­нең сүз­лә­ре әҗәл фә­реш­тә­лә­ре­нә ише­тел­ми кал­ган. Алар, йө­ге­реп ба­рып, аның га­мәл дәф­тә­рен ка­рап: “Ал­ла­һы әк­бәр!”— ди­яр­гә өл­гер­мә­гән­нәр.

Көн-төн эш­ләп, егет үз йор­тын-җи­рен тәр­тип­кә ки­тер­гән, мал­ла­рын да ач тот­мый баш­ла­ган. Шу­лай тер­нәк­лә­нә ба­рып, тә­мам ба­еп та кит­кән. Аңа әни­се дә сө­е­неп бе­тә ал­мый икән.

Бу хак­та хә­бәр­ләр те­ге ба­бай­га да ки­леп иреш­кән. Ул әйт­кән:
— Ме­нә егет­кә акыл кер­гән! Үлем шәү­лә­се дә аңар­дан чи­ген­гән! Ин­де өй­лә­неп тә җи­бә­рер!— ди­гән.

Нәкъ шу­лай бул­ган да. Егет чын ир кы­я­фә­тен ал­ган, тор­мы­шын гөр­лә­теп, бә­хе­те­нә ки­нә­неп, ха­тын­нан сө­е­неп, ән­кә­сен­нән рәх­мәт сүз­лә­ре ише­теп, бер уч­ма ба­ла­лар үс­те­реп ята икән.

Бу хак­та да сүз­ләр те­ге ба­бай­га ки­леп иреш­кән­нәр. Ул әй­тә икән:
— Акы­лын тап­кан ке­ше йө­рә­ген­дә­ге кур­ку­ын югал­та,— дип.

Чын­нан да ул хак­лы: хик­мәт үлем­дә­ме­ни, ма­тур итеп яши бе­лү­дә бит!
Ә шу­лай да аң­ла­мый кал­дым: ха­лык­та, га­дәт­лә­рен­чә олы-олы эш­ләр баш­лап җи­бә­реп, аны ни баш­ка­ра, ни бе­те­рә ал­мый­ча, һа­ман да шул рәх­мәт­кә көч тү­гү­че егет­не ачу­ла­на-ачу­ла­на кө­теп уты­ра­лар­мы икән? Әл­лә соң бел­ми­ләр­ме: кол­хоз­лар күп­тән та­рал­ды­лар, ин­де ка­бат кайт­мас­лар шул!
Фәрит ЯХИН